Ostatnimi czasy w mojej Kancelarii bardzo często spotykam się z pytaniem – czym jest warunkowe umorzenie postępowania i czy należy się go obawiać, jakie ryzyko niesie ze sobą jego zastosowanie, czy wnosić o to przed sądem, czy też zaakceptować takie rozstrzygnięcie. Oczywiście na niektóre z tych pytań mogę odpowiedzieć wyłącznie po zapoznaniu się z aktami sprawy i jej dogłębną analizą, bowiem każda sprawa jest inna. Natomiast co do samej instytucji warunkowego umorzenia postępowania, to poniżej znajdziecie kilka słów wyjaśnienia.
Zacznijmy od tego, że warunkowe umorzenie postępowania jest środkiem związanym z poddaniem sprawcy próbie – co oznacza, że sąd zastosuje je wówczas, kiedy nie ulega wątpliwości, iż konkretny czyn popełnił konkretny sprawca, a więc co do zasady tylko w sytuacji, kiedy sprawca przyznaje się do popełnienia zarzucanego mu czynu. Co ważne, warunkowego umorzenia postępowania nie można zastosować do sprawcy przestępstwa, które zagrożone jest karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Tym samym z pewnością nie można liczyć na warunkowe umorzenie postępowania przy przestępstwie rozboju (jest zagrożone karą nawet 12 lat pozbawienia wolności).
Warunkowe umorzenie postępowania może być zastosowane wówczas, gdy okoliczności związane ze sprawcą pozwalają na przypuszczenie, że będzie on przestrzegał w dalszym życiu porządku prawnego. Sąd ocenia zatem tzw. właściwości i warunki osobiste sprawcy – a więc cechy oskarżonego, zwraca uwagę także na dotychczasowy sposób życia (np. czy sprawca pracuje, czy też nie, jaką ma opinię u pracodawcy, czy udziela się społecznie).
Warunkowe umorzenie postępowania nie jest skazaniem. W razie jego zastosowania sprawca nadal pozostaje jako osoba niekarana, wyrok warunkowo umarzający postępowanie nie jest wiążący dla sądu w ewentualnym postępowaniu cywilnym (np. o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem).
Postępowanie jest warunkowo umarzane na okres próby, w którym sąd może oddać sprawcę np. pod dozór kuratora, może też go zobowiązać do naprawienia szkody w całości lub w części. Jeśli w okresie próby sprawca nie popełni przestępstwa umyślnego, za które został prawomocnie skazany, wówczas po upływie 6 miesięcy od zakończenia próby nie można już podjąć postępowania warunkowo umorzonego – dopiero zatem po tym czasie możemy mówić, że sprawa jest definitywnie zakończona.
Warunkowe umorzenie postępowania z pewnością będzie korzystne dla sprawców czynów incydentalnych, w których społeczna szkodliwość nie jest znaczna, często czynów nieumyślnych (np. spowodowanie wypadku). Pamiętać jednak należy, iż każda ze spraw jest inna, dlatego też dla dokonania właściwej oceny nie można abstrahować od jej okoliczności.