Tytuł dzisiejszego wpisu może trochę na wyrost, bo zmiany w prawie następują niekoniecznie z nowym rokiem i w ciągu tych 365 (lub 366) dni w roku praktycznie każdego dochodzi do mniejszych bądź większych zmian w przepisach obowiązujących. Oprócz zaś nowelizacji (czyli zmian w tym, co już na rynku jest) pojawiają się także nowe akty prawne, które obejmują materię do tej pory nieuregulowaną. Jak się w tym wszystkim połapać? Oczywiście o zmianach w przepisach będę mówiła w kontekście przepisów na gruncie prawa karnego.
Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto popełnia czyn zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Jest to zasada, z której wynika, że jeżeli w czasie, kiedy dopuściłeś się jakiegoś czynu, nie istniała żadna ustawa, która by go zabraniała pod groźbą kary, to za ten czyn nie możesz odpowiadać. Dla przykładu mogę podać art. 270a kodeksu karnego, którym obecnie karalne jest przestępstwo fałszerstwa dokumentów faktur. Przepis ten jednak został dodany ustawą, która weszła w życie 1 marca 2017 roku. A więc jeśli sprawca popełnił czyn, który wypełnia znamiona (opis) zawarty w art. 270a k.k., przed tą datą – czyli przed 1 marca 2017 roku, nie będzie odpowiadał za czyn z art. 270a k.k.
Ale to nie koniec. Kodeks karny zawiera bowiem bardzo wiele różnych uregulowań, nie tylko odnoszących się do wskazania, jaki czyn jest przestępstwem, ale również zawiera przepisy dotyczące rodzajów kar, środków karnych, a także dozwolonych wymiarów kary za poszczególne przestępstwa.
W przypadku zmiany ustawy w okresie od popełnienia przestępstwa do chwili orzekania – zasadą jest stosowanie ustawy nowej. Nie jest to jednak zasada bezwzględna i posiada kilka wyjątków. Jednym z nich jest stosowanie ustawy starej, jeśli jest względniejsza dla sprawcy. Co to oznacza? W przypadku zmiany możliwego wymiaru kary, czyli np. w chwili popełnienia czynu przestępstwo było zagrożone karą od 6 miesięcy do lat 8 pozbawienia wolności, a w chwili orzekania – od roku do lat 12, sąd jest zobligowany zastosować ustawę poprzednią.
Czasami jednak ustalenie, która ustawa jest względniejsza dla sprawcy, nastręcza nie lada trudności. Zmianom mogą przecież podlegać przepisy dotyczące zasady wymiaru kary i środków karnych (czyli przykładowo, kiedy sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie lub obostrzenie kary) czy kryteriów stosowania warunkowego umorzenia postępowania, warunkowego zawieszenia wykonania kary, okresów próby… Możliwości jest wiele. Wówczas sąd będzie musiał rozważyć, które przepisy, patrząc na nie całościowo, będą dla sprawcy względniejsze. Nie można bowiem stosować kilku przepisów z jednej ustawy, kilku z drugiej.
Do zmiany ustawy może dojść jednak już po skazaniu sprawcy. Czy wtedy już z wyrokiem nic się nie da zrobić? Oczywiście, że się da! J A wszystko zależy od rodzaju zmian i wymiaru kary. Ale o tym innym razem. Może tylko wspomnę o jednym – jeśli według nowej ustawy czyn, za który sprawca został skazany, nie jest już zabroniony, wówczas skazanie ulega zatarciu. Czyli: sprawca już nie jest za niego karany.